KĄCIK LOGOPEDYCZNY

mgr Beata Żelechowska

logopeda

1. Rozwój mowy dziecka.

2. Okresy rozwoju mowy

3. Rodzaje wad wymowy

4. Przyczyny wad wymowy

5. Czas trwania terapii

6. Ćwiczenia logopedyczne

7. Ćwiczenia usprawniające wargi

8. Ćwiczenia usprawniające język

9. Wyrazy utrwalające wymowę głosek szumiących

10. Wyrazy utrwalające wymowę głosek syczących

ROZWÓJ MOWY DZIECKA

Na całokształt rozwoju dziecka w dużej mierze wpływa mowa. Jest ona atutem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, daje możliwość precyzyjnej komunikacji, stanowi narzędzie w zdobywaniu informacji, pozwala na wyrażanie własnych sądów, uczuć i upodobań.

Rozwój mowy przebiega pewnymi etapami. Jest uwarunkowany genetycznie, zależy od wrodzonych właściwości organizmu człowieka, ale możliwy jest jedynie w kontakcie ze środowiskiem społecznym, z innymi ludźmi. Zależy od fizycznych i psychicznych predyspozycji dziecka, warunków społecznych, ilości i jakości kontaktów ze środowiskiem.

W procesie rozwoju mowy dziecka ważną rolę spełniają trzy grupy czynników: anatomiczno-fizjologiczne, psychologiczne i społeczne. Wpływ warunków społecznych i kulturalnych, w których dziecko wzrasta ma ścisły związek z kształtowaniem się mowy. Otoczenie przede wszystkim wyzwala u dziecka jego naturalne zdolności, które ujawniają się w poszczególnych stadiach jej rozwoju drogą kontaktów werbalnych i zabaw z najbliższymi. .
Mowa rozumiana jako proces przechodzi szereg etapów, które u prawidłowo rozwijających się dzieci, występują samoczynnie, dzięki wrodzonemu mechanizmowi, który pozwala na opanowanie wiedzy, która określa się mianem kompetencji językowej.

Niezwykle przydatna rodzicom czy wychowawcom jest znajomość prawidłowości rozwoju mowy dziecka, ponieważ sami mogą kontrolować i czuwać nad jego prawidłowym rozwojem.

Rozwój mowy trwa kilka lat i w jego przebiegu proponuje się wyodrębnienie czterech okresów:

-okres melodii, który trwa od urodzenia do pierwszego roku życia,

-okres wyrazu , przypada miedzy 1 a 2 rokiem życia dziecka

-okres zdania , od 2 do 3 roku życia,

-okres swoistej mowy dziecięcej od 3 do 7 lat.

OKRESY ROZWOJU MOWY

Okres melodii ( 0-1 r.ż). Początkowo dziecko komunikuje się z dorosłymi przy pomocy krzyku. Po krzyku matka poznaje, że dziecko jest głodne, mokro mu, zimno. Dziecko zaczyna kojarzyć, że ilekroć krzyczy tyle razy zjawia się matka. Jest to pierwsze porozumienie. Krzyk jest też ćwiczeniem narządu oddechowego: wdech –krótki, wydech –długi, powolny.

W 2 – 3 miesiącu życia niemowlę zaczyna wydawać różne dźwięki, jest to tzw. głużenie ,które towarzyszy nieskoordynowanym ruchom kończyn i całego ciała .Głużenie to jeszcze nie mowa, ale nieświadome ćwiczenie narządów artykulacyjnych: języka, podniebienia i warg .

W głużeniu wyróżnia się samogłoski, spółgłoski, grupy samogłoskowe i spółgłoskowe.

Głużenie występuje u wszystkich dzieci także głuchych.

Około 6- 7 miesiąca życia pojawia się gaworzenie. Są to dźwięki zasłyszane od otoczenia, które dziecko powtarza i bawi się nimi. Przy gaworzeniu dziecko ćwiczy narządy artykulacyjne oraz słuch i spostrzegawczość.

Z końcem pierwszego roku życia dziecko dużo już rozumie, spełnia proste polecenia. Pojawiają się pierwsze wyrazy: mama, tata, baba.

Rozwój mowy w tym okresie postępuje równolegle z rozwojem fizycznym: fazie głużenia odpowiada umiejętność unoszenia głowy; gaworzeniu – umiejętność siadania; pierwszym wyrazom – pozycja pionowa, stawanie.

Okres wyrazu(1 –2 r,ż). Dziecko używa już właściwie wszystkich samogłosek(a, o, e, u ,i, y)prócz nosowych: ą, ę. Ze spółgłosek wymawia : p, b, m, t, d, n, k, ś, czasem ć. Pozostałe spółgłoski zastępuje innymi , o zbliżonym miejscu artykulacji np. dzieci- deti, ciocia- tota. Upraszcza grupy spółgłoskowe: kaczka- kaka, kwiaty- katy. Charakterystyczne jest wymawianie tylko pierwszej sylaby lub końcowki np. koń – ko, daj- da, pić –pi.

Dziecko wymawia około 300 słów.

Okres zdania(2 – 3r.ż). Mowa ulega doskonaleniu. Dziecko powinno już wymawiać głoski:

- wargowe: p, b, m oraz zmiękczone pi, bi,mi,

- wargowo- zębowe: f, w, fi, wi,

- środkowojęzykowe: ś, ź, ć, dź, ń, ki, gi,

- tylnojęzykowe: k, g, ch,

- przedniojęzykowo-zębowe: t, d, n ,

- przedniojęzykowo- dziąsłowe l,

oraz wszystkie samogłoski, w tym również samogłoski nosowe ą, ę.

Pod koniec tego okresu mogą pojawiać się już głoski s, z, c, dz a nawet sz, ż, cz, dż. Wymienione głoski nie zawsze są pełnowartościowe, a czasem , zwłaszcza w trudniejszych zestawieniach , bywają zastępowane innymi, łatwiejszymi głoskami wskutek małej sprawności narządów artykulacyjnych. Dziecko już wie , jak dana głoska powinna brzmieć, ale jeszcze nie umie jej wypowiedzieć. W związku z czym wypowiadanie przez dziecko w tym okresie życia wyrazu np. żaba jako źaba czy zaba jest całkowicie normalne i jest to tzw. seplenienie rozwojowe.

Dziecko wymawia 1000- 1500 słów.

Okres swoistej wymowy dziecięcej(3 – 7 r.ż). Dziecko zaczyna odróżniać dźwięki s, z, c, dz od ich miękkich odpowiedników ś, ź, ć, dź. Pod koniec czwartego roku życia pojawia się głoska r. Wcześniej dziecko pomijało ją lub zastępowało inną np. rower- jowej, lowel. Około 4 –5 roku życia pojawiają się głoski sz, ż, cz, dż, choć mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c, dz. Mowa dziecka jest jeszcze daleka od doskonałości. Wyrazy są poskracane, głoski poprzestawiane, grupy spółgłoskowe – uproszczone. Występują zlepki wyrazowe i neologizmy językowe.

W związku z czym wymowa dziecka 4-letniego będzie się różniła pod względem dźwiękowym .Utrwalają się głoski s, z, c, dź; dziecko nie powinno już ich wymawiać jak ś, ź, ć, dź. Pojawia się głoska r, choć jej opóźnienie nie powinno jeszcze niepokoić.

Mowa dziecka 5-letniego jest już w zasadzie zrozumiała. Głoski sz, ż, cz, dż, które pojawiły się w czwartym roku życia zaczynają się utrwalać. Dziecko potrafi je już poprawnie powtórzyć, choć w mowie potocznej mogą być jeszcze wymawiane jak s, z, c, dz. Głoska r powinna już być wymawiana, ale często pojawia się dopiero w tym okresie.

Grupy spółgłoskowe są jeszcze upraszczane zarówno w nagłosie jak i śródgłosie wyrazów.

Dziecko wymawia około 4000 słów.

W siódmym roku życia dziecko powinno opanować technikę mówienia pod względem artykulacyjnym, fonacyjnym, składniowym,

gramatycznym z zachowaniem właściwego akcentu, rytmu i melodii.

RODZAJE WAD WYMOWY

Największą grupę wad wymowy stanowią wady artykulacyjne nazwane dyslalią . W obrębie dyslalii wyróżniamy:

· sygmatyzm ( seplenienie- nieprawidłowa realizacja głosek s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż ,ś, ź, ć, dź)

· rotacyzm ( nieprawidłowa realizacja głoski r)

· kapacyzm ( nieprawidłowa realizacja głoski k)

· gammacyzm(nieprawidłowa realizacja głoski g)

· -lambdacyzm(nieprawidłowa realizacja głoski l)

· mowę bezdźwięczną

Wady wymowy są przyczyną niepowodzeń szkolnych.

PRZYCZYNY WAD WYMOWY

Dziecko uczy się mowy, tak jak wielu sprawności, które przeradzają się w umiejętności. Są dzieci, które zaczynają mówić wcześnie i ich wymowa jest prawidłowa i takie, które w wieku 7 lat wypowiadają się nieprawidłowo, a ich mowa jest niewyraźna, bełkotliwa.

Przyczyną takiego stanu mogą być:

· niska sprawność narządów artykulacyjnych (w tym brak pionizacji języka)

· dysfunkcje połykowe

· wada zgryzu

· przerost migdałka gardłowego

· niedosłuch

· zaburzenie słuchu fonematycznego

· zaburzenia kinestezji artykulacyjnej (tzn. wzorców ułożeń narządów mownych właściwych dla poszczególnych głosek)

· niekorzystne czynniki środowiskowe (wadliwa wymowa osób z otoczenia)

· brak koordynacji między pracą więzadeł głosowych, a pracą narządów artykulacyjnych.

CZAS TRWANIA TERAPII

Na długość trwania terapii wpływa wiele czynników min.

-rodzaj wady wymowy, którą pacjent posiada.

-wiek pacjenta, znacznie łatwiej jest usunąć wadę wymowy u dziecka niż u osoby dorosłej. Należy jednak pamiętać że u dziecka w wieku szkolnym często są już silnie utrwalone nawyki nieprawidłowej wymowy.

-podejście pacjenta do terapii i stopień jego zaangażowania się w przebieg terapii. Jeżeli pacjent nie będzie ćwiczył w domu – zgodnie z zaleceniami logopedy, cały proces terapii zostanie zrzucony wyłącznie na barki logopedy, nie łudźmy się, że terapia będzie przebiegała sprawnie i szybko się zakończy.

W pracy logopedycznej wymagana jest bowiem systematyczność.

Wywołanie prawidłowego wzorca głoski może pójść szybko i sprawnie. Jednak daną głoskę należy następnie utrwalić w :

· sylabach

· logotomach

· wyrazach (różnych pozycjach wyrazów)

· dwuwyrazowych zwrotach

· prostych zdaniach

· zdaniach złożonych

· opowiadaniu

Terapia zostaje zakończona wówczas, gdy pacjent prawidłowo wymawia głoskę w mowie spontanicznej.

ĆWICZENIA LOGOPEDYCZNE

W procesie mowy ważną funkcję pełni oddech. Ćwiczenia oddechowe mają na celu pogłębienie oddechu, zwiększenie pojemności płuc, rozruszanie przepony, wydłużenie fazy wydechowej.

Ćwiczenia oddechowe:

· Tańczący płomyczek - dmuchnie na płomień świecy tak aby wyginać go pod wpływem dmuchania z różnej odległości,

· Powiew wiatru - dmuchanie na bańki mydlane, na wiatraczki,

· Chłodzenie gorącej zupy- dmuchanie na ręce ułożone na kształt talerza,

· Chuchanie na zmarznięte ręce

· Chuchanie na zmarzniętą szybę

· Nadmuchiwanie balonów

· Gotowanie wody – dmuchanie przez słomkę do szklanki z wodą tak aby woda bulgotała, dmuchamy na zmianę krótko-długo

· Gotowanie obiadu- rozdmuchiwanie przez słomkę kaszy, ryżu,

· Śpioch – chrapanie na wdechu i wydechu

Warunkiem prawidłowego wymawiania wszystkich głosek jest sprawne działanie narządów mowy. Wymawianiu poszczególnych dźwięków mowy towarzyszy poruszanie się warg, języka, podniebienia miękkiego i żuchwy. Ruchy te muszą być bardzo dokładne. Dlatego też narządy mowy trzeba tak ćwiczyć, aby wypracować ich zręczne i celowe ruchy.

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE WARGI

· Niesforny balonik- nadymanie policzków i przesuwanie powietrza z jednej strony jamy ustnej na drugą, wargi złączone

· Zajączek- wciąganie policzków do jamy ustnej, policzki ściśle przylegają do luków zębowych, wargi tworzą zajęczy pyszczek,

· Całuski – wargi ściągnięte, cmokamy posyłając do siebie całuski,

· Świnka – wysuwanie obu warg do przodu udając ryjek świnki,

· Rybka – wargi wysunięte do przodu, powolne otwieranie i zamykanie warg, tworzenie kształtu koła,

· Zmęczony konik- parskanie wargami,

· Wąsy – wysuniecie warg do przodu i utrzymanie słomki miedzy nosem a górna wargą,

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE JĘZYK

· Łakomy miś – oblizywanie warg przy szeroko otwartych ustach,

· Zabawa w chowanego – wysuwanie języka na zewnątrz jamy ustnej i cofanie go w głąb,

· Liczenie zębów –dotykanie czubkiem języka kolejnych zębów górnych i dolnych,

· Malarz – język to pędzel, który maluje podniebienie od zębów do gardła,

· Chomik – wypychanie policzków językiem,

· Młotek – spróbuj uderzać językiem w dziąsło tuż za górnymi zębami, udając wbijanie gwoździa,

· Łopata – wysuwanie rozpłaszczonego języka na zewnątrz jamy ustnej,

· Konik na przejażdżce- naśladowanie stukotu kopyt konika ,uderzając językiem o podniebienie- kląskanie,

· Wahadło – język zaostrzony, wysunięty, wykonywanie poziomych ruchów wahadłowych od jednego kącika ust do drugiego, język nie dotyka górnej wargi,

Ćwiczenia usprawniające aparat artykulacyjny należy wykonywać z dzieckiem codziennie w formie zabawowej !

Czas trwania ćwiczeń powinien wynosić około 5 minut .

Literatura:

Datkun-Czerniak K. „Jak usprawniać mowę dziecka”, MAC

Demel G. „ Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola” ,WSiP

Demel G. „Wady wymowy”, PZWL

Zestaw wyrazów do utrwalania wymowy głosek szumiących

Powtarzanie sylab z przedłużoną wymową głoski sz

szu, szo, sza, sze, szy,

uszu, oszo, asza, esze, yszy,

osz, asz, esz, ysz,

Powtarzanie wyrazów:

szabla, , szachownica, szafa, szajka, szakal, szal, szalik, szał, szałas, szałwia, szampon, szarak, szarfa, szarlotka, szaruga, szaszłyk, szata szatnia, szatyn, szelki, szept, szereg, szeryf, szewc, szofer, szopa, sorty, szosa, szyba, szydełko, szyja, szyna, szynka, szyszka,

bambosze, braciszek, broszka, broszura, brzuszek, cisza, daszek, depesza, fartuszek, garnuszek, dyszel, groszek, gruszka, kalosze, kasza, kieliszek, kieszeń, kiszonka, , kosz, koszula, koszykówka, kożuszek, kwiatuszek, łańcuszek, maszyna, muszelka, naszyjnik, nosze, okruszek, orzeszek, paluszek, pasza, racuszek, poszewka, , ptaszek, susza, suszarka, uszy, wieszak, zeszyt,